Moje, twoje, nasze – czyli wspólność, rozdzielność majątkowa i inne umowy

Narzeczeni często zastanawiają się, czy pozostać przy wspólności majątkowej, czy lepszym wyborem jest jednak rozdzielność majątkowa. Ta pierwsza jest najpopularniejszym ustrojem majątkowym w Polsce, ale nie jedynym. Polskie prawo umożliwia małżonkom zawarcie różnego rodzaju umów majątkowych. Czym się różnią?

Wspólność majątkowa

Z chwilą zawarcia związku małżeńskiego między mężem i żoną powstaje wspólność majątkowa, zwana również ustawową. Powstaje ona z mocy prawa, co znaczy, że wspólność następuje automatycznie, chyba że małżonkowie zdecydują się na uregulowanie stosunków majątkowych w inny sposób, czyli podpisując umowę majątkową.

Ustrój ten charakteryzuje się tym, że przedmioty majątkowe, które zostają nabyte przez małżonków lub jednego z nich w czasie jego trwania, trafiają do majątku wspólnego. Warto pamiętać, że wbrew pozorom, wspólność majątkowa nie zakłada istnienia jednego wspólnego majątku. Wręcz przeciwnie – istnieją trzy majątki: wspólny, odrębny majątek męża i odrębny majątek żony.

Do majątku wspólnego trafiają przede wszystkim:

• pobrane wynagrodzenia za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,
• dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków,
• środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków,
• kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie,
• środki zgromadzone na koncie OIPE oraz na subkoncie OIPE każdego z małżonków (art. 31 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).

Z kolei do majątku osobistego każdego z małżonków należą:

• przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,
• przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił,
• prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,
• przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,
• prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,
• przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość,
• wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków,
• przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków,
• prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,
• przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Skutki wspólności majątkowej

Najważniejszą konsekwencją ustawowej wspólności majątkowej jest to, że małżonkowie są współposiadaczami nabytych rzeczy. Co to oznacza? W skrócie, każdy z nich ma takie samo prawo do korzystania z nabytych rzeczy w takim zakresie, w jakim daje się ono pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przed drugiego małżonka. Warto pamiętać, że co do zasady każdy z małżonków ma prawo samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym. Nie dotyczy to jednak przedmiotów, które służą jednemu z nich do prowadzenia działalności zarobkowej lub wykonywania zawodu.

Uwaga! Samodzielny zarząd nie jest jednak nieograniczony. W niektórych sprawach konieczne jest uzyskanie zgody małżonka. Wymienić wśród nich należy:

• czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków,
• czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal,
• czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa,
• darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych.

Wspólność majątkowa a odpowiedzialność za zobowiązania

Wybór ustroju majątkowego między małżonkami jest istotny z dwóch powodów. Po pierwsze, ze względu na podział majątku podczas ewentualnego rozwodu. A po drugie, ze względu na zasady dotyczące odpowiedzialności małżonka za zobowiązania. Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków. Czyli, jeśli Twój małżonek zaciągnął jakieś zobowiązanie za Twoją zgodą, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z waszego majątku wspólnego.

Inaczej wygląda sytuacja, jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej, a np. z obowiązku alimentacyjnego. W takim przypadku wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9 krio, a więc przykładowo z praw autorskich. A jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przez małżonka przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa^.. Warto dodać, że wierzyciel małżonka nie może żądać w czasie trwania wspólności ustawowej zaspokojenia z udziału, który w razie ustania wspólności przypadnie temu małżonkowi w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku.

Rodzaje małżeńskich umów majątkowych

Wspólność majątkowa nie jest jedyną opcją. Polskie prawo umożliwia małżonkom zawarcie różnego rodzaju umów majątkowych. Mają one na celu uregulowanie kwestii majątkowych między mężem i żoną. Umowy te pozwalają dostosować małżeńskie stosunki majątkowe do indywidualnych potrzeb każdego z nich. Istotną cechą tych umów jest fakt, iż mogą być zawarte zarówno przed ślubem, jak i w trakcie trwania małżeństwa. Umowa majątkowa małżeńska może być w każdej chwili zmieniona albo rozwiązana. Wśród małżeńskich umów majątkowych wymienia się:

• ustanawiającą rozdzielność majątkową,
• ustanawiającą rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków,
• rozszerzającą wspólność ustawową,
• ograniczającą wspólność ustawową.

Intercyza, czyli umowa ustanawiająca rozdzielność majątkową

Umowa majątkowa ustanawiająca rozdzielność majątkową, czyli tzw. intercyza, to najpopularniejszy rodzaj umowy majątkowej w Polsce. Co ważne, rozdzielność majątkowa może nie tylko zostać zawarta pomiędzy mężem i żoną w drodze umowy, wówczas zawierana jest w formie aktu prawnego, ale również z mocy prawa i w drodze orzeczenia sądowego. Wprowadza ono przymusowy ustrój rozdzielności majątkowej. W tym ostatnim przypadku, rozdzielność majątkowa powstaje w razie orzeczenia separacji, gdy jeden z małżonków został ubezwłasnowolniony lub ogłoszono jego upadłość.

Intercyza opiera się na tym, że małżonkowie nie posiadają majątku wspólnego. Każdy z nich posiada swoje majątki osobiste oraz jest właścicielem praw i przedmiotów majątkowych, które zostały przez nich nabyte przed, jak i w trakcie ślubu. Mogą jednak być współwłaścicielami przedmiotów majątkowych, przykładowo mieszkania.

Rozdzielność majątkowa może być przydatna, gdy jeden z małżonków prowadzi działalność gospodarczą i chce uniknąć ryzyka finansowego dla drugiego małżonka. Wynika to z faktu, że małżonkowie nie odpowiadają za zobowiązania współmałżonka.

Nie wiesz, która z małżeńskich umów majątkowych jest dla Ciebie odpowiednia? Zadzwoń do naszej kancelarii i uzyskaj fachową poradę doświadczonego adwokata z Otwocka.

Umowa ustanawiająca rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków

Małżonkowie mogą zdecydować się również na podpisanie umowy ustanawiającej rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków. Przy czym dorobkiem jest wzrost wartości majątku po zawarciu umowy majątkowej. Co trzeba wiedzieć o rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków? Ma ona na celu zabezpieczenie interesów tego z małżonków, który w trakcie trwania umowy zgromadził mniejszy majątek. Mimo zawartej umowy rozdzielności majątkowej, małżonek, który zgromadził mniejszy majątek, może domagać się od współmałżonka wyrównania dorobków poprzez przeniesienie praw lub zapłatę. Warto wiedzieć, dorobek może być wyrównany w drodze umowy między żoną i mężem, jak i na mocy orzeczenia sądu.

Małżeńska umowa majątkowa rozszerzająca wspólność ustawową

Zgodnie z prawem, małżonkowie mogą również rozszerzyć wspólność ustawową. Ustrój ten polega na tym, że majątek nabyty przez małżonka przed zawarciem związku małżeńskiego wchodzą do majątku wspólnego małżonków. Prawo przewiduje w tym zakresie pewne ograniczenia. Zgodnie z art. 49 §1 KRIO, nie można przez umowę majątkową małżeńską rozszerzyć wspólności na:

• przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny,
• prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,
• prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,
• wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę,
• niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków.

Warto mieć świadomość, że wierzyciel małżonka, w sytuacji, gdy wierzytelność powstała przed rozszerzeniem wspólności, może żądać zaspokojenia także z tych przedmiotów majątkowych, które należałyby do majątku osobistego dłużnika, gdyby wspólność majątkowa nie została rozszerzona.

Umowa majątkowa ograniczająca wspólność ustawową

Małżonkowie mogą nie tylko rozszerzyć wspólność ustawową, ale także ją ograniczyć. Sprowadza się to do wyłączenia z majątku wspólnego niektórych z jego składników. Dobrym przykładem może być zakup nieruchomości. Zgodnie z prawem, jeśli do nabycia nieruchomości doszło w trakcie trwania wspólności majątkowej, wchodzi ona w skład majątku wspólnego. Zatem oboje małżonkowie są jej właścicielami. Mogą oni jednak postanowić, że będzie ona jednak wchodziła w skład majątku osobistego męża lub żony.