Nowe zasady dziedziczenia ustawowego – kto dziedziczy przed kim

Zasady dziedziczenia ustawowego wskazują, kto powołany jest do spadku w pierwszej kolejności. W praktyce określenie, kto i kiedy dziedziczy po zmarłym, sprawia wiele problemów osobom niezwiązanym zawodowo z prawem spadkowym. Tymczasem śmierć jest nieuchronnym momentem w życiu każdego człowieka, dlatego zawsze warto wiedzieć kilka rzeczy o dziedziczeniu bez testamentu.

Co trzeba wiedzieć o dziedziczeniu

Dziedziczenie to nic innego, jak przechodzenie majątku zmarłej osoby fizycznej na inną osobę fizyczną lub prawną (albo osoby). Oczywiście proces ten odbywa się według zasad określonych w Kodeksie cywilnym (KC). Powołanie do spadku może wynikać z ustawy lub – jeśli został przygotowany – z testamentu. Zgodnie z prawem spadkowym, jeśli spadkodawca za życia nie spisał swojej woli przed śmiercią, dziedziczenie odbywa się zgodnie z zasadami określonymi w ustawie. Warto pamiętać, że sprawy spadkowe są trudne zarówno pod względem merytorycznym, jak i emocjonalnym dla osoby niezwiązanej na co dzień z prawem, dlatego warto powierzyć sprawę spadkową doświadczonemu adwokatowi od prawa spadkowego.

Dziedziczenie ustawowe – na czym polega

W Polsce powołanie do spadku wynika najczęściej z ustawy. Pomimo wielu zalet, testamenty nie cieszą się nad Wisłą dużą popularnością. Tymczasem w wielu krajach jest to pewien standard. Prawo dziedziczenia przysługuje żyjącym krewnym zmarłego, jak i dziecku już poczętemu w chwili otwarcia spadku, o ile urodzi się ono żywe.

Warto wspomnieć, że dziedziczenie z ustawy może nastąpić co do całości lub części spadku. Przy czym, zgodnie art. 929 §2 KC, „dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą”. Natomiast dziedziczenie ustawowe co do części spadku następuje z małymi wyjątkami wtedy, kiedy zmarły nie powołał do tej części żadnego spadkobiercy lub gdy którakolwiek z powołanych do całości spadku osób, nie chce lub nie może być spadkobiercą. Jakie są zasady dziedziczenia ustawowego w polskim prawie spadkowym? Przepisy wyznaczają, kto i kiedy dziedziczy.

Zasady dziedziczenia według prawa spadkowego

Kto i kiedy dziedziczy według prawa spadkowego? Kolejność powołania do spadku zależy od stopnia pokrewieństwa. W prawie spadkowym występują zstępni i wstępni. Ci pierwsi to dzieci spadkodawcy i jej potomstwo. Natomiast wstępni to krewni zmarłego, od których się wywodzi, czyli np. rodzice i dziadkowie. Warto podkreślić, że rośnie w Polsce liczba osób przysposabiających dzieci. Zgodnie z art. 936 §1 Kodeksu cywilnego dziedziczą one po przysposabiającym i jego krewnych tak, „jak by był dzieckiem przysposabiającego, a przysposabiający i jego krewni dziedziczą po przysposobionym tak, jak by przysposabiający był rodzicem przysposobionego”.

Zasady dziedziczenia ustawowego stanowią, że pierwsi w kolejce do dziedziczenia ustawowego powoływane są dzieci zmarłego i jego małżonek. Dziedziczą oni w równych częściach, ale część małżonka nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.

Przykład

Do spadku powołana jest żona zmarłego i ich dziecko. Co oznacza, że spadkobiercom przysługują udziały w połowie spadku. Natomiast, gdy po zmarłym dziedziczy jego żona oraz  pięcioro dzieci, żonie przypadnie udział w wysokości jednej czwartej spadku, a pozostała część zostanie podzielona równo pomiędzy wszystkie dzieci, czyli otrzymaj udziały każde z nich otrzyma udziały w wysokości trzech dwudziestych spadku. Jeśli natomiast któreś dziecko nie dożyło otwarcia spadku, dziedziczą część spadku, która by mu przypadła jego dzieci. Również w częściach równych.

Kto dziedziczy w drugiej kolejności

Jeśli zmarły nie ma dzieci, dziedziczą po nim rodzice i małżonek. Przy czym drugiej połówce przypada połowa spadku. Natomiast rodzicom spadkodawcy – łącznie połowa spadku, co oznacza, że każde z nich otrzyma po jednej czwartej spadku. Jeśli ojcostwo rodzica zmarłego nie zostało ustalone – dziedziczy po nim matka z małżonkiem w równych częściach. Co, jeśli zmarły był singlem? Nie miał, ani dzieci, ani małżonka? Wówczas dziedziczą po nim w równych częściach rodzice. W sytuacji, kiedy jeden z rodziców nie dożył otwarcia spadku, jego część przypada rodzeństwu zmarłego. Jeśli spadkodawca nie miał dzieci, rodziców, ani rodzeństwa i nie było również dzieci tego rodzeństwa, cały spadek dziedziczy małżonek zmarłego.

Kiedy dziedziczą dalsi krewni

Zasady dziedziczenia ustawowego określają również, kto dziedziczy, kiedy zmarły nie pozostawił po sobie zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i ich dzieci. W takiej sytuacji cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy. Dziedziczą oni po połowie. Jeżeli jeden z dziadków nie dożył otwarcia spadku, udział spadku, który by mu przypadł trafia do jego dzieci w równych częściach. A jeśli nie ma dzieci, ani wnuków nieżyjącego dziadka, udział spadku, który by mu przypadł dziedziczą pozostali dziadkowie w równych częściach.

Zasady dziedziczenia – kiedy dziedziczy gmina i Skarb Państwa

Zgodnie z zasadami dziedziczenia ustawowego, gmina w Polsce, na obszarze której zamieszkiwał przed śmiercią spadkodawca, dziedziczy po nim, jeśli ten nie sporządził za życia testamentu, ani nie miał on małżonka, ani krewnych uprawnionych do dziedziczenia z ustawy. Natomiast, jeśli nie da się ustalić ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy lub mieszkał on za granicą, dziedziczy po nim Skarb Państwa.

Dziedziczenie po rozwodzie i w trakcie separacji

Zasady dziedziczenia ustawowego określają również, jak wygląda dziedziczenie ustawowe po rozwodzie. Małżonek zmarłego jest wyłączony od dziedziczenia, czyli nie dziedziczy po nim, jeśli spadkodawca wystąpił o rozwód lub separacje z winy małżonka, a żądanie orzeczenia o winie było uzasadnione. Do wyłączenia dochodzi na mocy orzeczenia sądu. Natomiast z żądaniem wyłączenia od dziedziczenia małżonka może wystąpić każdy ze spadkobierców powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem. Warto pamiętać, że zgodnie z prawem spadkowym, mają na to jedynie sześć miesięcy. Termin ten liczy się od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku. Jednak nie dłużej niż jeden rok od otwarcia spadku.